Wonderwoods Utrecht

Bron: Trouw
Auteur: Frank Straver

De skyline van Utrecht kenmerkt zich door de Domtoren (112 meter hoog) en de kantoortoren van de Rabobank (105 meter), bekend als de Verrekijker. Niet ver daarvandaan komt een nieuwe blikvanger te staan. Wonderwoods is dit gebouw gedoopt, en het wordt even hoog als het strakke Rabokantoor.

Nog een gelijkenis: ook Wonderwoods krijgt twee torens. Maar in bouwstijl kon het contrast niet groter zijn. Wonderwoods wordt aan alle kanten bekleed met planten en bomen. De gevel komt vol te hangen met plantenbakken, niet voor wat bloembollen, maar voor grassen, struiken en zelfs grote bomen.

De bouwplaats laat nu nog niet veel meer zien dan de eerste saaie, grijze betonlagen. Maar de visualisaties van Wonderwoods, een ontwerp van de Italiaanse toparchitect Stefano Boeri, doen de naam eer aan. Het gebouw oogt als een soort bos, dat zeker zal opvallen als het straks in de Domstad staat. Volgend jaar moeten de eerste zeven verdiepingen klaar zijn, in 2024 alle 31 woonlagen.

Weinig ruimte voor wortels

Even terug naar maart dit jaar. Een wit busje rijdt door het Brabantse Sint-Oedenrode. Bij een van de vele kwekerijen in het telersgebied stapt een groepje mensen uit. “Dit zijn de airpots”, zegt Brenda Swinkels van het hier gevestigde Van den Berk Boomkwekerijen. Ze wijst op een veldje vol gerooide bomen, keurig in rijen opgesteld. Ze zijn met hun kluiten in een zwarte emmer met een poreuze structuur geplaatst, zodat het wortelstelsel lucht krijgt.

De kluiten vormen zich in die emmers tot een compact wortelstelsel, dat niet verder uitdijt. “Op die manier zijn de bomen straks prima geschikt om permanent in een bak met beperkte ruimte te staan”, zegt Swinkels. Dat is ideaal voor de bomen en planten die aan en op Wonderwoods in Utrecht moeten verschijnen. Ruimte voor een woekerend wortelstelsel hebben die immers niet, als ze tussen de stenen ingeklemd staan.

Ingenieursbureau Arcadis is als partner van het architectenkantoor van Stefano Boeri bezig met de ontwikkeling van de Wonderwoods-toren. Het is de bedoeling om ‘de natuur de stad in te brengen’, zegt Timo Cents, betrokken als landschapsarchitect. “Als je nu in Utrecht bij het Centraal Station in de buurt komt, dan zie je toch vooral duiven. De biodiversiteit is bijna nul.” De groene toren moet daar verandering in brengen. “Het is de bedoeling dat er een nieuw ecosysteem ontstaat, waarbij de planten en bomen veel insecten en vogels aantrekken.” Vlinders moeten zich aangetrokken voelen tot de groene toren, niet ver van het Jaarbeursterrein met zijn grauwe hallen en parkeerterreinen.

Het streven is dat Wonderwoods een ecosysteem op zich gaat vormen, zeggen de bouwers. “Wanneer de diversiteit aan soorten groot genoeg is, krijg je niet snel een plaag of een ziekte. Met voldoende natuurlijke bestrijders houden soorten elkaar in evenwicht.” Bewoners en werknemers (Wonderwoods krijgt ook kantoorruimte) moeten natuurliefhebbers zijn en niet bang voor een spin, wesp of andere kruipers. Het gebouw krijgt ook vleermuiskasten. En helemaal bovenin komt een nestkast te hangen voor de slechtvalk. “Die zal wel eens een vogeltje te grazen nemen”, denkt Van Dalen.

Groen in de stad ontstrest

Al het groen kan de stad goed gebruiken. Te veel ‘verstening’ zorgt voor droogte en zinderende hitte, in het toch al opwarmende klimaat. Cents: “Groen biedt verkoeling in de stad en het ontstrest.” Lukraak bomen en planten in de woontoren neerzetten, dat is geen optie. De bedoeling is dat een mix wordt gebruikt van inheemse soorten, zoals die te vinden zijn op de Utrechtse Heuvelrug. Bij Van den Berk Kwekerijen somt verkoper Thieu Pije op welke bestelling klaarligt. “De veldesdoorn, krent, lijsterbes, meidoorn, berk, haagbeuk en iep staan op de lijst.”

De ontwikkelaars proberen ervoor te zorgen dat het gebouw in alle seizoenen een lust voor het oog is. Toen in de ontwerpfase bleek dat het gebouw sommige bomen niet zou kunnen dragen, kozen Arcadis en Boeri voor een stevigere bouwconstructie, en niet voor lichtere planten. Voor Boeri, die in Eindhoven eerder al een kleiner verticaal bos (van 70 meter) bouwde, is het gebruik van serieuze planten en bomen een vereiste. Hij waakt ervoor dat zijn concept van het gebouw als bos ten onder gaat aan concessies. De balkons en daken moeten wat Boeri betreft (figuurlijk natuurlijk) uit hun voegen barsten van het groen.

De appeltjes vielen als hagelstenen

“Toch is lang niet elke plant of boom bruikbaar”, vertelt Leo van Dalen, expert in duurzame bouw bij de Ginkel Groep, die sinds 2017 meewerkt aan de ontwikkeling van Wonderwoods. “Een stevige kluit is een vereiste. Waar je mee moet oppassen is het plaatsen van vruchtdragende bomen, hoe mooi ze ook zijn.” Die les werd getrokken in Milaan, waar al een vergelijkbare groene woontoren (80 meter) van Stefano Boeri te vinden is. “De appeltjes van de bomen kwamen daar als hagelstenen omlaag vallen”, weet Van Dalen. “Dat wil je de bewoners niet aandoen.” Planten met al te lange stengels zijn ook ongeschikt, wegens hun neiging tot woekeren. “Bloesems zijn prima, maar je kunt niet zomaar allerlei bessen aanplanten, want daarmee komt alles onder de vlekken te zitten. Wonderwoods is dan wel een verticaal bos, maar mensen moeten er ook prettig wonen.”

De veiligheid is een cruciaal punt, vervolgt Van Dalen. “Het laatste wat je wilt, is dat tijdens een hevige storm een boom van het gebouw waait.” Om dat risico uit te sluiten hebben de ontwikkelaars allerlei proeven en simulaties uitgevoerd. Het hele Wonderwoods-complex is als schaalmodel gemaakt, inclusief de plantenbakken en bomen. “Die hebben we in een windtunnel gezet, om te meten wat de maximale druk kan zijn. We hebben in alle simulaties met joekels van ventilatoren echt orkaankracht over het gebouw laten tetteren.”

Abseilende hoveniers

Als er bomen doodgaan of een snoeibeurt nodig hebben, is het mogelijk om de woontoren straks tot in de nok te bereiken via hijskranen. Maar voor regulier onderhoud moeten er ‘vliegende hoveniers’ worden ingezet. Dat zijn tuiniers die abseilen van etage naar etage om de planten en bomen te verzorgen. De eerste Utrechtse vliegende hoveniers zijn al opgeleid. Wie nog een spetterende aanvulling op zijn of haar cv zoekt: Wonderwoods kan nog wat snoeiende acrobaten gebruiken.

Over duurzame stadstorens klinken ook zorgen onder stadsecologen. Een ‘verticaal bos’ zou regenwater opslurpen, waardoor de bodem in de stad uitdroogt en inklinkt. Bij Wonderwoods zal dat niet aan de orde zijn, verzekeren de ontwikkelaars. “Een gesloten systeem vangt regenwater op en buffert dat in een enorm vat in de kelder”, vertelt Van Dalen. Van daaruit vindt de bewatering plaats. “Zo onttrekt het pand geen water aan de omgeving.” Sensoren gaan precies meten of en hoeveel water de planten nodig hebben. Computers sturen het irrigatiesysteem aan. Daar komt geen mens met gieter aan te pas.

Een ander kritiekpunt is dat een duurzaam wooncomplex zo luxe en exclusief is dat het alleen bereikbaar is voor een kleine, elitaire groep. In Milaan is dat ook zo, omdat het ‘bosco verticale’ uit peperdure appartementen bestaat. “Daar hebben we lessen uit getrokken”, zegt Timo Cents van Arcadis. Een deel van de woningen is voor de middenhuur. “Ook krijgt het pand meerdere openbare ruimten, zoals een stadspark dat met een loopbrug bereikbaar is. Zo ontstaat een groene oase, waar de hele stad iets aan heeft.” Volgens Cents is de bouw van groene woontorens in de stad een logische ontwikkeling in deze tijd. “We moeten de crisis oplossen rond klimaat, natuur en biodiversiteit. Tegelijk willen we het landschap niet te veel verstoren bij de uitvoering van de enorme bouwopgave die er ligt. Het resultaat is compacte, hoge bouw in de stad, waarin de natuur een plek inneemt.”

Voor de uitstraling van Utrecht is het een goede zaak, zegt Cents, dat Wonderwoods naast de Dom straks uit de verte te zien is. “Het natuurinclusieve complex luidt ook een nieuw, milieuvriendelijk tijdperk in. Zie het als een groene kathedraal.”

Lees ook: Wonderwoods is beste Mixed-Use project van Europa